Gaslighting จะรู้ได้ยังไงว่าคุณกำลังโดนปั่นหัวอยู่หรือเปล่า (และวิธีการรับมือ)

คุณเคยเป็นไหมที่โดนบอกว่าเป็นคนผิด ทั้งที่ไม่ได้ทำอะไรผิด แถมอีกฝ่ายยังยืนกรานจนเราเริ่มสงสัยว่า “ตกลงเป็นฉันที่ผิดใช่ไหม”

สถานการณ์แบบนี้อาจจะไม่ได้ผิดปกติอะไรเลย จนกระทั่งเกิดเหตุการณ์แบบนี้ซ้ำๆ และทำให้เรารู้สึกแย่กับตัวเอง รู้สึกว่าตัวเองไม่มีคุณค่า ทำอะไรก็ผิด จนอาจเป็นสัญญาณอันตรายที่ทำให้เราหมดไฟได้ สาเหตุหลักของเรื่องนี้มาจากพฤติกรรมที่เรียกว่า “Gaslighting” 

ศัพท์คำว่า “Gaslighting” มีต้นกำเนิดมาจาก บทละครโดย Patrick Hamilton ปี 1938 ที่ชื่อว่า Angel Street เป็นบทละครที่โด่งดังมากในประเทศอังกฤษ จน Hollywood ซื้อลิขสิทธิ์แล้วเอามาทำเป็นหนังชื่อ Gaslight ในปี 1944 ซึ่งเป็นเรื่องราวของคู่สามีภรรยาคู่หนึ่งที่ฝ่ายสามีพยายามจะปั่นหัวภรรยาให้คิดว่าตัวเองเสียสติ ด้วยวิธีการชวนเขย่าประสาทเล็กๆ น้อยๆ เช่น หรี่ตะเกียงน้ำมัน (อันเป็นที่มาของชื่อเรื่อง Gaslight) แล้วทำให้ภรรยาเข้าใจว่า คิดไปเองคนเดียว พยายามตัดขาดภรรยาจากสังคมรอบข้าง และค่อยๆ ทำให้ภรรยาคิดว่าตัวเองเสียสติ ส่วนสุดท้ายหนังจะจบยังไงนั้นต้องไปลองไปหาดูกัน เพราะนักแสดงนำหญิงอย่าง Ingrid Bergman ได้รับรางวัลออสการ์จากหนังเรื่องนี้เลยทีเดียว 

ดังนั้นคำว่า Gaslighting จึงเป็นการข่มเหงทางอารมณ์แบบสุดขั้ว โดยการพยายามปั่นหัวให้อีกฝ่ายสงสัยว่าตกลงแล้วอันไหนจริงอันไหนเท็จ เมื่อทำแบบนี้นานๆ เข้า จะทำให้อีกฝ่ายเริ่มไม่มั่นใจในตัวเอง รู้สึกตัวเองด้อยค่า และต้องพึ่งพาคนที่เป็นคนทำพฤติกรรม Gaslighting ใส่ โดยพฤติกรรมเช่นนี้ไม่ได้เกิดขึ้นแต่ความสัมพันธ์ที่เป็นคู่รักเท่านั้น แต่เป็นกับคนทั่วไป รวมถึงสังคมการทำงานด้วย

จะรู้ได้อย่างไรว่าโดน Gaslighting 

บ่อยครั้งที่คนใช้วิธี Gaslighting เพราะเชื่อว่าการที่เป็นฝ่ายถูกนั้นทำให้ตัวเองมีคุณค่า ดังนั้นเมื่อเขารู้สึกถูกคุกคาม จะพยายามหาคนมาช่วยสนับสนุนและเชื่อในสิ่งเดียวกัน เพื่อรักษาอำนาจและการควบคุมไว้ได้ วิธีการสังเกตง่ายๆ ว่าใครกำลังพยายามปั่นหัวคุณอยู่ เขาจะทำสิ่งต่อไปนี้

• ทำให้คนอื่นสงสัยในตัวคุณโดยที่คุณไม่รู้ เพื่อตัดคุณออกจากวงสังคม 
• อ้างว่าคุณพูด หรือ ทำ ในสิ่งที่คุณรู้ดีว่าไม่ได้พูดหรือทำ
• ปฏิเสธ หรือ เยาะเย้ยความทรงจำของคุณ
• บอกว่าคุณ “คิดมากไปเอง” เมื่อคุณแสดงความต้องการ หรือ สงสัยกังวลเรื่องใด 
• เปลี่ยนเรื่อง หรือ ทำให้คุณรู้สึกว่าคุณเป็นคนผิด ทำให้ต้องขอโทษคนอื่นตลอดเวลา
• ยืนกรานว่าตัวเองถูกต้อง และปฏิเสธความคิดเห็นของคุณ
• ใช้คำพูดสวยหรูในการทำให้คุณเชื่อว่าเขาหวังดี 

วิธีการรับมือกับ Gaslighting

หากคุณเริ่มสงสัยว่าในองค์กรมีคนกำลังทำพฤติกรรม Gaslighting ใส่คุณอยู่ ลองทำ 6 ข้อนี้ 

1. ถอยให้ห่างจากคนที่ทำให้เรารู้สึกว่าตัวเองไม่มีคุณค่า
2. เก็บหลักฐาน เพื่อเอามาเช็คความจริงกับคนอื่นว่าที่ตัวเองเข้าใจนั้นถูกต้องไหม 
3. วางเส้นแบ่งระหว่างเรากับคนแบบนี้ จะได้ไม่อินกับความสัมพันธ์มากเกินไป
4. พยายามหาพวก คนที่มองเห็นจากหลายๆ มุม กลุ่มคนที่ช่วยสนับสนุนเราได้
5. ปรึกษาผู้เชี่ยวชาญหรือจิตแพทย์ เพื่อให้ได้กลยุทธ์ในการรับมือกับความเครียด
6. หากไม่มีคนในองค์กรช่วย เราต้องเดินออกมา อย่าปล่อยให้ toxic ตัวเองต่อไป 

หากองค์กรเกิดคนที่ Toxic ในลักษณะนี้มากๆ จะทำให้ทีมงานลาออกเยอะ ดังนั้น คนที่เป็นหัวหน้าหรือผู้นำองค์กรควรจะต้องสังเกตและจัดการกับเรื่องเหล่านี้ เพื่อป้องกันไม่ให้องค์กรต้องเสียบุคลากรที่ดีมีคุณภาพไปในอนาคต